Socrates

Socrates

Geboren: 469 v. Chr. Athene / Overleden: 399 v. Chr. Athene

“Het is onmogelijk om het goede niet te doen als je het eenmaal kent.”

“Het enige wat ik weet is dat ik niets weet.”

Socrates is geboren in Athene. Zijn vader was beeldhouwer en zijn moeder vroedvrouw.
Socrates is de eerste echte filosoof van de Griekse Oudheid. Voor hem onderzochten natuurfilosofen de aard van de werkelijkheid, maar zij richten zich in hun onderzoek op de fysieke wereld. In tegenstelling tot de natuurfilosofen gaat het Socrates om kennis over het denken, vooral op het gebied van de ethiek. Deze kennis zocht hij in de redelijke dialoog. Daarbij zocht hij samen met zijn gesprekspartner naar kennis, door ideeën van alle kanten te testen door middel van vraag en antwoord. Dit deed Socrates op straat, met mensen die hij ontmoette of die hem opzochten. De doortastende en soms opdringerige manier waarop hij dit deed viel echter niet bij elke Athener even goed, Socrates stond ook wel bekend als ‘de horzel’.

Deze methode wordt nu de Socratische methode genoemd. Deze methode bestaat uit twee onderdelen. Als eerste liet Socrates zijn gesprekspartner omschrijven wat bijvoorbeeld ‘moed’ is. Zodra zijn gesprekspartner een definitie had gegeven bekritiseerde Socrates deze definitie door bijvoorbeeld te laten zien dat tegengesteld gedrag ook als ‘moed’ kan worden bestempeld. Uiteindelijk komt zijn gesprekspartner dan in een patstelling. Er rest dan niets anders dan toe te geven dat hij slechts denkt iets te weten, maar dat hij deze opvattingen eigenlijk niet kan onderbouwen. Het idee van deze dialogen is niet om te laten zien dat iemand geen kennis had, maar we vaak aan veronderstellingen vasthouden. Ze moest leiden tot een filosofische levenshouding waarbij men zich niet langer tevreden stelt met snelle uitspraken, maar waarbij zaken worden doordacht en op de proef worden gesteld. Deze Socratische methode is ook nu nog populair, de vorm van het socratisch gesprek wordt regelmatig gebruikt bij filosofische lezingen en er zijn zelfs officiële opleidingen tot Socratisch gespreksleider.

Omdat er geen overlevering is van door Socrates geschreven stukken, is hetgeen wat wij over Socrates weten gebaseerd op werken van anderen, met name zijn leerlingen Plato en Xenophon.

Enkele bekende werken waarin Aristoteles terugkomt zijn de De Apologie en de Phaedo, deze gaan over de dood van Socrates en zijn iconisch geworden voor de westerse wijsbegeerte. De Atheense rechtbank veroordeelde Socrates wegens ‘het bederven van de jeugd’, maar dat hij een ‘horzel’ werd gevonden kan wel eens een grote rol hebben gespeeld. Socrates weigerde in ballingschap te gaan en accepteerde de gifbeker. Zijn laatste woorden “Crito, we zijn een haan verschuldigd aan Asklepios; betaal hem, vergeet het niet” zijn beroemd geworden, mede dankzij de vele verschillende interpretaties van deze woorden.

Opmerkelijk

Omdat Socrates met zijn vragen kwaad bloed zette, werd hij, officieel ‘ wegens het verpesten van de jeugd en het ontkennen van het bestaan van de goden’ tot het drinken van de gifbeker veroordeeld. De mogelijkheid Athene te ontvluchten greep hij niet aan. Hij onderging zijn veroordeling in alle kalmte. Voordat hij het dodelijke drankje aan de mond zette, offerde hij de eerste slok aan de goden, zoals gebruikelijk was als men ging drinken.

Hoofdwerken
Socrates heeft zelf geen werken geschreven, maar is door Plato opgevoerd in veel van zijn dialogen.
De filosoof Nietzsche noemt Socrates een genie van het hart. Socrates raakt mensen in het hart, in wat hen het meest lief is. Hij prikkelt mensen het eigen leven kritisch te onderzoeken en daardoor het meer eigenheid te geven.
Echte kennis komt uit de eigen ervaring, het handelen en niet uit boeken of overnemen van anderen. Het is vaak weer een terugdenken naar juist de ervaring die ten grondslag ligt aan een opvatting om erachter te komen hoe deze is ontstaan, vandaan komt.

Filosofen