Seneca

Geboren: 4 v. Chr. Córdoba, Spanje Gestorven: 65 n. Chr. Rome, Italië

“Wie zijn heden verprutst, is de slaaf van zijn toekomst.”

“Erger dan de oorlog is de angst ervoor.”

Seneca behoort, met Marcus Aurelius en Epictetus, tot de prominente aanhangers van de Stoa, de school van de stoïcijnse filosofie. Voor deze filosofen is ‘leven naar de natuur’ het principiële uitgangspunt, waarbij ‘natuur’ moet worden opgevat als een ideale orde (kosmos), die wordt bestierd door de rede (logos). Beroemd is Seneca om zijn Dialogen en Brieven aan Lucilius.

Seneca wordt geboren in Córdoba (Spanje), in de Romeinse provincie Hispania. Seneca is op jonge leeftijd voor zijn opleiding naar Rome gekomen. Bedoeld om onderwijs te krijgen in de retorica (kunst redeneren), werd Seneca echter gegrepen door de filosofie, met name de Stoïcijnse. Aanvankelijk leidde Seneca een vrij sober leven. Seneca was zeer belezen en verdiepte zich verder in de Stoïcijnse filosofie. Daarnaast kende hij de Latijnse dichters goed alsook het werk van Cicero. Na een voorspoedige carrière in Rome wordt Seneca door keizer Claudius verbannen naar Corsica, waar hij drie troost-essays schrijft (Consolationes). Hier begint hij de stoïcijnse apatheia toe te passen, een loskomen van emoties die onze voorstellingen vertroebelen. Dat is geen passieve apathie in de moderne zin van het woord, maar een opdracht geestelijke balans vinden door te leven volgens de wetten van de natuur en kosmos. Zo ‘troost’ hij een moeder met het verlies van haar zoon, door te wijzen op het feit dat alles in het universum een keer sterven moet.
In 49 n. Chr. Wordt Seneca terug geroepen en aangesteld als opvoeder van de jonge Nero, de latere keizer. Seneca werd nu één van de invloedrijkste en vermogendste Romeinen. Toen Nero in 54 op 16 jarige leeftijd keizer werd, had Seneca samen met legerleider Burrus gedurende de eerste vijf jaren feitelijk het bestuur van het Imperium in handen. Het staat bekend als één van de voorspoedigste perioden uit de Romeinse keizertijd. Met het ouder en zelfstandiger worden van Nero ontpopte de keizer zich tot een achterdochtig en gewelddadig man, die alles naar zich toetrok. De invloed van Seneca nam af en trok zich dan ook terug uit het publieke leven. In 65 werd Seneca, verdacht van deelname aan een samenzwering tegen Nero, door Nero gedwongen tot zelfdoding. De schrijver Tacitus heeft op dramatische wijze beschreven hoe Seneca, in aanwezigheid van vrienden en zijn vrouw Paulina, op een manier de Stoa waardig, een einde maakte aan zijn leven.

Seneca was vooral ook schrijver. Een belangrijke rol in zijn werken speelt de individuele autonomie, de innerlijke vrijheid. Hij past de Stoïsche filosofie toe op de praktijk van het leven. Zo moet het ons leven “beter maken”. Je moet je niet laten leiden door emoties; een mens moet de vrijheid behouden om zelf ( dwz zijn rede) te kunnen beslissen wat hij doet. Hiertoe draagt ook bij zich niet te laten leiden door wat anderen van ons vinden. Ook het loskomen van de angst voor de dood hoort hierbij. Men kan alleen goed met het leven omgaan als men niet bang is het te verliezen. Algemener gesteld geldt dit voor alle bezit. De mens moet in harmonie met de Natuur leven.
Er valt een tweespalt waar te nemen in Seneca’s karakter; enerzijds een drang tot publiek en sociaal optreden, anderzijds een hang naar afzondering, meditatie en schrijven. Seneca is beroemd om zijn Dialogen, een schrijfkunst die hij uitzonderlijk goed beheerste. Ook de door Seneca geschreven tragedies hebben in het Europa van na de Renaissance velen geïnspireerd.
Uitspraken:
• “Emotie betekent verwarring in de ziel en daarom veroorzaken emoties een ongelukkig leven. Het doel van het leven is gelukkig te worden. En degene die in rust verkeert leeft gelukkig. De ziel leeft gelukkig, wanneer de rede er volledig leiding aan geeft. In een levenslang proces leert de mens dat alles wat noodzakelijk is voor een gelukkig leven in de mens zelf aanwezig is”.

• “Niet door elkaar bang te maken maar door wederzijdse liefde krijgt het leven een samenhang die uitloopt in verbondenheid en hulp waarin allen delen”.