De aprilmaand is de Maand van de Filosofie met als thema “Over de grens”.
Maar wat is een grens? Wat doet een grens met ons?
Hebben we het over landsgrenzen, geografische grenzen, of onze eigen persoonlijke grenzen? We hebben nogal wat grenzen, zelfs Artsen zonder Grenzen en jaren geleden Spel zonder Grenzen. Nog niet zo lang geleden tot 1 januari 1993 hadden de Europese landen nog grenzen, met controle, stopborden en paspoorten. Ook een absurde grens als de Muur in Berlijn en het enorme bouwwerk de Chinese Muur laten zien dat we bewust wilden scheiden, begrenzen, beschermen. Momenteel hot is de discussie of de vrijheid van meningsuiting grenzen kent en waar liggen deze dan. Zo oud als de wereld verplaatsen mensen zich, op zoek naar beter of op de vlucht voor oorlog en geweld. Kunnen/ mogen we hen begrenzen?
Een grens lijkt altijd iets af te bakenen. Vastheid en duidelijkheid scheppen wat ons anders als chaos overkomt. Het creëren van een illusie van een geordende ruimte, net als landsgrenzen dat doen. Grenzen trekken, onderscheid aanbrengen tussen A en B, het principe van ordenen. Het moet ons het gevoel geven meer greep te krijgen op wat eerst vaag en ongrijpbaar leek. Ook in ethiek en filosofie is men al tijden bezig op zoek naar waarheid, naar wat goed is, hoe de mens dient te handelen, waar de grens ligt van ons weten. Zoals Kant al zei: “Wat kunnen wij weten?”. Er worden grenzen bepaald aan de enorme wirwar, zeg maar moeras van morele mogelijkheden. Tot zover mag je gaan. Als je verder gaat overschrijdt je een grens, bega je een overtreding, zit je verkeerd.
Wat door de ene mens of samenleving als goed, mooi, gewoon wordt gezien wordt door iemand anders of andere samenleving als slecht, afstotend, abnormaal gezien. Denk aan het meerdere vrouwen hebben, seks met dieren, bejaardentehuizen, naaktlopen, homoseksualiteit, dansen op een begrafenis, drinken van urine, slaan van kinderen, bouwen van bommenwerpers, terugsturen van vluchtelingen….? Wat kan nog wel, wat niet? Waar ligt de grens, waar gaat iemand over de grens? Misschien blijken grenzen er niet te liggen, niet te zijn, maar worden ze door ons mensen gemaakt, gedacht en in elkaar gepraat. Daar waar je geacht wordt in bepaalde situaties “binnen de grenzen te blijven”, tot zover en niet verder, anders maak je een overtreding zien we bv in techniek en wetenschap juist grenzen verleggen als iets positiefs, als vooruitgang. We schieten raketten de ruimte in, op zoek naar het grenzeloze, het oneindige…? Of laten we kijken naar onszelf; wanneer zijn we tevreden of willen we voortdurend beter worden, sneller worden, ouder worden, het eeuwige leven?
Ik eindig met een citaat van Harry Kuitert:
“Menselijk handelen is aan grenzen gebonden; een mens kan niet alles en ook daarvan dient hij zich bewust te zijn. Waarom mag hij niet alles? Omdat bij alles wat wij doen anderen, medemensen, betrokken zijn, die we kunnen schaden of goeddoen. Op dat punt liggen de morele grenzen van ons handelen”.
Wie kent zijn eigen grenzen?